Marina van der Kooi - De Omgekeerde Wereld
Op zoek naar de pure vorm
Na haar opleiding tot beeldhouwer begon Marina van der Kooi (1951) met het maken van verhalende, figuratieve beelden waarmee ze vorm gaf aan wat haar bezighield. Maar twaalf jaar geleden moest het roer om. ‘Al mijn verhalen waren opgelost en klaar. Maar vorm en materiaal hielden mij vast, en vooral de ontdekking dat een vorm in negatief goed is als deze ook in positief goed is, en andersom’. Zo verwoordt Marina de reden voor die koerswijziging. Sindsdien heeft ze een eigen werkwijze en een eigen vormentaal ontwikkeld die leidde tot een serie abstracte beelden. Sommige daarvan zijn te beschouwen als ontwerpen voor uitvergroting tot architectuur. Deze crossovers tussen sculptuur en architectuur zie ik dan ook als ‘maquettebeelden’. Een daarvan, Grond, heeft Marina in 2023 op groter formaat uitgevoerd in de openbare ruimte: De Omgekeerde Wereld. Wat is het verhaal achter de totstandkoming van De Omgekeerde Wereld? Welke rol spelen de positieve en de negatieve vorm? Hoe zijn de maquettebeelden ontstaan?
Theevisite -> Grond -> De Omgekeerde Wereld
Op de ‘Zomersalon 2023’ van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers bij NDSM FUSE toonde Marina een opstelling van zeven abstracte beelden, waaronder drie maquettebeelden.
Een daarvan was Grond, dat ik al eerder had gezien op de tentoonstelling ‘Ingebed in Beelden (2013) in de Oude Kerk te Amsterdam. Grond laat Marina’s fascinatie zien voor het werken met positief en negatief dat voorkomt uit haar penningen-werk, ‘waarbij je voortdurend afdrukjes maakt van een vorm voordat je er aan verder werkt’. Zo is Grond het negatief van het beeld Theevisite in beton, waarvan ik in 2005 een voorloper in brons zag op een groepsexpositie in de Hortus Delft. Dit ‘liefdesbeeld’ stelt twee tegenover elkaar gezeten halve, geabstraheerde figuren voor die elkaars benen omstrengelen. Ze geven uitdrukking aan het idee van verbinding. Na de bronzen versie heeft Marina de elkaar omstrengelende benen een architecturale context gegeven. In de betonnen versie heeft Marina die setting nog iets groter gemaakt. De afdruk daarvan resulteerde in een negatief tegenbeeld: Grond.
Van Grond heeft Marina een grote versie gemaakt: De Omgekeerde Wereld. De titel refereert aan het grote kleibeeld dat ze met hulp van de kinderen van de Piusschool in haar atelier in Abcoude heeft gemaakt. In een getimmerde houten bak vormden ze eerst het beeld in klei, naar voorbeeld van de betonnen versie van Theevisite dat ernaast lag. Dit kleibeeld fungeerde vervolgens als mal waarop door een betonauto 2000 kilo beton werd uitgestort. Daarna moest het beton drie weken goed uitharden.
Marina’s huisbaas, de boer van het boerenbedrijf waar haar atelier staat, was zo vriendelijk om met zijn hijsmachines het beeld uit de kist van de klei af te tillen, en omgekeerd op een stapel autobanden neer te leggen voor haar atelier. Vandaar de titel De Omgekeerde Wereld’. Vervolgens heeft zij het beeld van alle kleiresten ontdaan en schoongemaakt, waarna een transporteur van de gemeente het heeft vervoerd naar zijn plek van bestemming, 5 kilometer verderop.
Als Marina me op een zonnige dag in augustus 2024 meeneemt naar De Omgekeerde Wereld zegt ze dat haar beeld ‘om contact vraagt’. Kijkers kunnen de treden op en af lopen of rustig op het beeld gaan zitten.
Liefst ziet Marina De Omgekeerde Wereld uitgevoerd op een nog groter formaat in een park of op het plein van een winkelcentrum. Kortom, als een ‘interactieve park- of pleinsculptuur’.
Van de samenwerking met de kinderen van de Piusschool liet Van der Kooi een leuk filmpje maken door de plaatselijke tv zender.
‘Zomersalon 2023’ bij NDSM FUSE
Op de ‘Zomersalon 2023’ bij NDSM FUSE toonde Marina een opstelling van zeven abstracte beelden, waaronder drie maquettebeelden: Grond en twee ontwerpen voor een paviljoen.
Marina van der Kooi – opstelling met vijf van de zeven abstracte beelden, fotograaf Rob Moorees
Wat me toen niet was opgevallen is dat een segment van Grond uitgangspunt is geweest voor een aantal van de overige beelden.
‘Terugkijkend boeit mij vooral de stap van het ene beeld naar het andere. Ieder beeld kwam voort uit het vorige’. Tijdens mijn atelierbezoek laat Marina zien hoe ze genoemd segment verder heeft uitgewerkt tot drie ‘vervolgbeelden’ die deel uitmaakten van de opstelling op ‘Zomersalon 2023’ bij NDSM FUSE. De eerste uitwerking is Vensterbeeld; de omkering van Vensterbeeld resulteerde in Doorgang. Na Vensterbeeld achterover te hebben gelegd zaagde Marina het horizontaal doormidden. Dat leverde twee delen op, die na enig ‘knutselwerk’ resulteerden in Waterpaviljoen.
Ook is het segment duidelijk te herkennen in de twee delen van Wandobject 2, waarin Marina de segmenten 90º ten opzichte van elkaar heeft gekanteld. Ze noemt Wandobject 2 gekscherend ‘mijn keukenkastjes’.
Paviljoens
Van die uitwerkingen intrigeert Waterpaviljoen me het meest. Zonder dat Marina daar bewust op uit was leidde het werken aan dit beeld tot een echt maquettebeeld. Waterpaviljoen bestaat uit de twee delen, ontstaan na de horizontale zaagsnede van Vensterbeeld, die om elkaar geschoven zijn zonder elkaar te raken. Zo is tussen beide delen een watergoot ontstaan. Als architectuur is het paviljoen voor iedereen toegankelijk. Om inzicht te geven in Waterpaviljoen is op de zomersalon ook de video zien die filmer Lodewijk Luyt ervan maakte: ‘Samen met hem plaatste ik het tweedelige beeld op een stapel tegels in het Abcouder Meer. Hij manoeuvreerde een heel klein cameraatje naar binnen om vast te leggen hoe het zou voelen wanneer je als bezoeker naar binnen zou gaan in een grote uitvoering van het ontwerp.’ De filmkijkers gaan inderdaad via het trapje mee naar binnen. Bijvoorbeeld om te schuilen voor de regen en zich voor te stellen hoe het regenwater met ze mee omlaag valt en weg loopt in de goot. ‘Beleef de natuur vanuit je schuilplaats en bestudeer de beweging van het wateroppervlak.’
Marina ziet het helemaal voor zich: het paviljoen als toegankelijke inloopsculptuur ergens langs een dijk liggend in het water.
Ik realiseer me dat ik Waterpaviljoen eerder heb gezien. Op de tentoonstelling ‘Out of the box #3’ (2017) bij HazArt in Soest. Toen was de titel Schuilhuis. Op het eerste gezicht leek het een gewone abstracte sculptuur. Maar behalve met de titel maakte Marina op ingenieuze wijze duidelijk dat Schuilhuis een maquettebeeld is. Door een figuurtje in de opening te zetten, wordt je aandacht naar binnen getrokken, naar de spannende opeenvolging van ruimten waar door openingen het licht naar binnen valt. Het figuurtje dat in de ‘entree’ staat doet denken aan Hoekman (2015) dat naast Schuilhuis op een sokkel stond. Hoekman behoort nog tot de traditionele beelden. Hij is zo verlegen dat hij om te voorkomen dat hem iets wordt gevraagd, in een hoek gaat staan. Zijn link met architectuur is de vraag wat er zou gebeuren als zijn titel letterlijk zou bepalen waar hem neer te zetten. Hoe zou hij eruit zien staand in een hoek, de ruimte markerend?
Marina heeft indertijd telefonisch bevestigd dat dit mannetje inderdaad haar voorontwerp voor Hoekman is. Eigenlijk is hij net iets te hoog voor de entree. Maar een kleine buiging van het hoofd voor je de poort doorgaat om Schuilhuis te betreden, vindt Marina wel gepast.
Marina van der Kooi – Vijverpaviljoen (2019), fotograaf Rob Moorees
Terug naar de ‘Zomersalon 2023’. Daar stond in het midden van de opstelling van abstracte beelden de opvolger van Waterpaviljoen: Vijverpaviljoen (2019), dat Marina drie jaar later maakte. Het Vijverpaviljoen is wat hoger dan het Waterpaviljoen, met een ondiepe vijver beschermend eromheen. ‘Ik zie het als een klein theaterpodium waar toneelstukjes of zanguitvoeringen kunnen worden gehouden, of oefeningen in welsprekendheid. Voor kinderen misschien?
Net als Waterpaviljoen heeft Marina Vijverpaviljoen ‘bemenst’, dit keer met een mannetje dat de trap afloopt. Ik was blij hem te zien, want hij deed me denken aan 26 m lopende mannen waarmee Marina meedeed aan mijn tentoonstelling ‘Non-Crossovers’ (2009) bij Pulchri Studio in Den Haag. Net als het hoekmannetje in de entree van Schuilhuis heeft ook dit mannetje een functie. Kijkers identificeren zich met hem, zodat ze zich kunnen voorstellen hoe het is om die trap af te lopen. In die zin vervult hij dezelfde functie als de video die Lodewijk Luyt maakte van Waterpaviljoen.
Architectuur
Architectuur speelde vroeger ook al een rol in Marina’s werk. Rond 2003 maakte ze een serie van in klei geboetseerde werkjes van groepjes van meerdere mannen. Een gedeelte daarvan heeft ze laten gieten in brons en een gedeelte heeft ze gebakken in haar keramiekoven.
In al deze ‘kleinplastiekjes’ gaat het om kleine mannen bij of in grote gebouwen. Wat Marina boeide was het maatverschil, de nietigheid van de mens ten opzichte van zijn leefomgeving. En, zoals Waterpaviljoen en Vijverpaviljoen laten zien boeien die haar nog steeds.
Marina heeft de ontwerpen voor haar paviljoens niet voor niets ‘bemenst’ met eenzelfde mannetje. Liefst zou ze die leefomgeving verrijken met park- en pleinsculpturen en paviljoens waarin dat gebeeldhouwde mannetje plaatsmaakt voor mensen van vlees en bloed.
Bronnen
Sya van ’t Vlie – ‘Out of the Box #3’, recensie van de expositie bij HazArt, 2017
Sya van ’t Vlie - ‘NDSM FUSE – 2 voor de prijs van 1’, blog op deze website, 2023
Atelierbezoek aan en interview met Marina van der Kooi in 2003 en 2024
Marina van der Kooi – tekst over maakproces van De Omgekeerde Wereld
e-mailwisselingen met Marina van der Kooi
website Marina van der Kooi
YouTube - rtvRondevenen film nieuwsronde 14
Fotoverantwoording
Marina van der Kooi heeft me toestemming gegeven voor het publiceren van mijn eigen foto’s en die van Rob Moorees van haar werk. Verder heeft ze veel van haar eigen foto’s ter beschikking gesteld (foto MvdK), waarvoor veel dank.